Kenneth Earl Wilber Jr. Amerikaans filosoof die een integrale theorie heeft ontwikkeld waarin hij inzichten uit de psychologie, mystiek, empirische wetenschap en systeemtheorie combineert.
Literatuur
Sex, Ecology, Spirituality: The Spirit of Evolution (1995, 2001)
Links
Meer informatie
SDO-opleidingen.nl
Vierkwadrantenmodel (All Quadrants, All Levels model – AQAL)
De visie van Ken Wilber op evolutionaire ontwikkeling
Kenneth Earl Wilber Jr. (Oklahoma City, 1949) is een Amerikaans filosoof.
Opgeleid als biochemist, handelde zijn eerste publicatie (1977) over transpersoonlijke psychologie.
In 1995 publiceerde Ken Wilber het inmiddels vermaarde Sex, Ecology and Spirituality: The Spirit of Evolution (SES) waarin hij een integrale theorie ontwikkelde gebaseerd op de inzichten uit de psychologie, mystiek, postmodernisme, empirische wetenschap en systeemtheorie.
Hij heeft als filosoof substantieel bijgedragen aan het vakgebied van evolutionaire ontwikkeling (Integral Theory). In SES (1996) concludeert Wilber dat
“Evolution proceeds irreversibly in the direction of increasing differentiation/integration, increasing organization and increasing complexity.”
Groei voltrekt zich fasegewijs en de stadia zijn gerangschikt in een logische en chronologische volgorde. Het kan niet anders dan dat holistische patronen pas kunnen ontstaan wanneer de onderdelen die zij integreren of verenigen zich hebben ontwikkeld. De evolutionaire ontwikkeling maakt dat een ‘veelheid’ zich ontwikkelt tot een ‘heelheid’ (‘heaps into wholes’) en losse, gefragmenteerde structuren tot netwerken van wederzijdse afhankelijkheid.
Kijk bijvoorbeeld naar de ontwikkeling van onze hersenen: een toename van complexiteit en integratie, waarbij iedere fase, ieder ontwikkelstadium, de voorgaande fasen omvat en overstijgt, zoals in de volgende reeks: quark, atoom, molecuul, complexe molecuul, eenvoudig organisme, meer complex organisme, neuraal organisme, reptiele brein, limbisch systeem en neocortex.
Een dergelijke reeks noemt men een holarchie.
Evolutiepatronen
In SES vat Wilber de evolutieliteratuur samen in twintig evolutiepatronen en concludeert dat de werkelijkheid een compositie is van ‘geheel/delen’ of holons. Arthur Koestler (1967) definieerde een holon als een geheel in de ene context en tegelijk een deel (subsysteem) in een context van een hogere complexiteit. Dit principe gaat op in de fysica (atomen), de biologie (cellen) en de psychologie (concepten en ideeën) en omvat matter, body, mind and spirit.
Hier tref je je meer over Wilber’s inzichten in de evolutionaire ontwikkeling.
Het vierkwadrantenmodel
Wilber’s rijke analyse van wetenschap en (oosterse) religie is geculmineerd in het vierkwadrantenmodel. In een poging het geheel te overzien en doorgronden ‘zag’ hij plots dat er vier basisperspectieven zijn, vier perspectieven die de werkelijkheid representeren:
- De binnenkant van een individuele holon: de subjectieve ik-wereld van intenties en drijfveren;
- De buitenkant van een individuele holon: bijvoorbeeld het objectief waarneembare gedrag en taken in een specifiek proces;
- De binnenkant van een collectief holon (de intersubjectieve cultuur van gedeelden waarden van de wij-wereld;
- De buitenkant van een collectief holon: het objectief waarneembare systeem.
Zie het origineel van Wilber:
Dit kan simpeler, zoals blijkt uit publicaties van de Cubrix, geïnspireerd op het AQAL-model.
De kenmerken van de afzonderlijke kwadranten zijn samengevat in de onderstaande tabel.
De drie stijlen waarin ervaringen beschreven worden zijn: IK, WIJ en HET. Deze ‘talen’ staan model voor de Grote Drie: Moraal, Wetenschap en Kunst, of zoals geformuleerd door andere filosofen:
Plato: het Goede, het Ware en het Schone.
Immanuel Kant: praktischen en reinen Vernunft en Urteilskraft
Vier kwadranten | INNERLIJK | UITERLIJK |
INDIVIDUEEL | SUBJECTIEF Waarachtig- en oprechtheid
Het Schone
IK | OBJECTIEF Waarheid
Het Ware HET (it) |
COLLECTIEF | WIJ
Rechtmatigheid
Het Goede
INTERSUBJECTIEF | HET (its)
Waarheid
Het Ware
INTEROBJECTIEF |
Het kwadrant rechtsboven beschrijft de objectieve, empirisch meetbare aspecten van het gedrag en de fysieke structuur van een holon, zoals dat van atomen, vissen of mensen.
Het kwadrant linksboven representeert de ‘ik-wereld’, de binnenkant van een individuele holon. Een typerende reeks van ‘gevoelens’ die een holon op geheel individuele wijze ervaart is bijvoorbeeld een irritatie, sensatie, perceptie, impuls, emotie, symbool, concept tot aan de spirituele ervaringen aan toe. Het is ook het kwadrant van de psychologische aspecten van Graves’ Mind Capacities: het verwijst naar bijvoorbeeld de individuele drijfveren, competenties en bewustzijn zoals ervaren vanuit verschillende ontwikkelstadia.
Kenmerkende wetenschappen met een kenobject die in het kwadrant linksboven gepositioneerd kunnen worden zijn psychoanalyse, fenomenologie en wiskunde.
Het kwadrant rechtsbeneden – de its-world – structureert de externe vormen van sociale systemen, bijvoorbeeld maatschappijmodellen, zich ontwikkelend van tribale stammen, feodale keizerrijken en natiestaten tot waardegemeenschappen. Maar ook instrumenten, gebruiksvoorwerpen, technologie, architectuur, productietechnieken, politieke en economische instituties tot en met al ons geschreven materiaal.
Het kwadrant linksbeneden correspondeert met de ‘wij-wereld’, de gemeenschappelijk perceptie van de werkelijkheid, en representeert de culturele dimensie. De socioloog Max Weber introduceerde een voor dit kwadrant typerende intersubjectieve benadering die bekend geworden is als de Verstehende Methode. Het kwadrant beschrijft de processen waarlangs gedeelde waarden, bewustzijn en beelden van de werkelijkheid tot stand komen, alsmede gemeenschappelijke interpretatie, menings- en besluitvorming.
De naamgeving van de kwadranten wijkt overigens af van het origineel. De gehanteerde labels zijn ontleend aan Wyatt Woodsmall, zodat de kwadranten beter te duiden zijn binnen de bedrijfskunde.
